Owoc mnicha – zdrowy zamiennik cukru

Owoc mnicha
Owoc mnicha-zdrowy zamiennik cukru.

Statystyczny Polak spożywa rocznie prawie 45 kg cukru. Według danych z NFZ  jest to prawie 12 kg więcej niż 10 lat temu. Jego nadmiar w diecie przyczynia się do rozwoju próchnicy, cukrzycy typu II, otyłości oraz chorób jej towarzyszących. Chcąc ograniczyć jego spożycie sięgamy coraz częściej po różnego rodzaju zamienniki zwracając uwagę na to by miały jak najmniej kalorii oraz jak najmniejszy indeks glikemiczny. Na rynku dostępnych jest kilkadziesiąt tego typu produktów niestety niektóre z nich wpływają negatywnie na nasz organizm. Dlatego też wciąż poszukujemy zdrowszych alternatyw, a w rankingach na najlepsze z nich przodują stewia, ksylitol oraz erytrytol. W niedalekiej przyszłości godnym dla nich konkurentem może stać się ekstrakt z owocu mnicha, którego charakterystykę zawiera ten krótki artykuł.

Owoc mnicha to krewny ogórka z rodziny dyniowatych, który swoją łacińską nazwę Siraitia grosvenorii (dawniej Momordica grosvenori)  zawdzięcza zięciowi Alexandra Grahama Bella, panu Gilbertowi Hovey Grosvenor. W ramach ciekawostki dodam, że człowiek ten był jednym z prezesów Towarzystwa National Geographic oraz pierwszym redaktorem naczelnym wydawanego przez nich magazynu. Ekspedycja, którą zorganizował w 1937 roku odkryła naturalne siedliska luo han guo dzięki czemu powstał pełny opis botaniczny rośliny.1

Krajobraz okolic Guilin.

Warunki naturalne.

Owoc mnicha ma wymagające warunki bytowania dlatego też obszar na którym rośnie jest stosunkowo niewielki. 80% jego upraw pochodzi z północnej części chińskiego regionu Kuangsi (Guangxi, 广西) i skupia się w rejonach otaczających miasto Guilin ( 桂林市 ). Tereny te znane są z przepięknych krasowych krajobrazów, a według legendy mnisi zamieszkujący tutejsze świątynie zaczęli uprawiać roślinę już w XIII. To od nich Siraitia grosvenorii wzięła swoją potoczną nazwę. Nie jest to jedyny przydomek jaki posiada. Na przestrzeni wieków przylgnęły do niej nazwy takie jak owoc Buddy, owoc arahant (chin. luo han), owoc długowieczności lub rakanka (w Japonii).

Owoc mnicha w naturze

Luo han guo (罗汉果) rośnie jako pnącze (ok. 3-5 m wysokości), wydające pod koniec lata owoce przypominające kiwi (średnica 5-7 cm). Po wysuszeniu ich miąższ staje się ok.150-200 razy słodszy od cukru, a jest to możliwe dzięki mogrosydom, czyli związkom z grupy saponin do której należą m.in. ginsenoidy z żeńszenia oraz witanolidy z ashwaghandy. Do tej pory odkryto ich sześć i wszystkie stanowią około 4% masy suchego owocu.2 Najsłodszym z nich jest mogrosyd V,  który jest 250- 450 razy słodszy od cukru.3 Mogrosydy metabolizowane są inaczej niż normalne cukry dzięki czemu mają zerową kaloryczność oraz zerowy indeks glikemiczny. 4 Owoc mnicha zawiera w sobie również sporo potasu, magnesu i witaminy C.

Ekstrakt.

Dojrzały luo han guo łatwo ulega zepsuciu dlatego ciężko go dostać poza lokalnymi targami. W handlu na większą skalę używa się głównie owoców suszonych lub sproszkowanych, a także ekstraktu, który jest najbardziej pożądany. Produkuje się go według patentu opracowanego w 1995 roku przez firmę  Procter and Gamble. Pozwala on na otrzymanie produktu z dużą zawartością mogrosydów oraz pozbawionego niepożądanych aromatów.5 Posiada on szereg potencjalnie zdrowotnych właściwości oraz jest stabilny w wysokich temperaturach dzięki czemu nadaje się do pieczenia. Dla niektórych osób istotny może być fakt, że zaliczyć go możemy do produktów nie przetworzonych genetycznie (tzw. nie GMO) w przeciwieństwie np. do erytrytolu pozyskiwanego głównie z kukurydzy.

Zanim zacznę opisywać jego zdrowotne właściwości muszę podkreślić, że wszystkie dostępne na dzień dzisiejszy badania przeprowadzono na zwierzętach oraz z użyciem metody in vitro. Warto jednak wspomnieć, że cały owoc mnicha od stuleci wykorzystywany jest przez chińczyków w leczeniu cukrzycy, chronicznego kaszlu, bólu gardła, zapalenia oskrzeli oraz zatwardzenia.3,5 Tradycyjnie spożywa się go pod postacią herbatki. Ciekawy jest również fakt, że w 1987 roku Chińskie Ministerstwo Zdrowia (中华人民共和国卫生部) wpisało owoc mnicha na listę roślin pożytecznych dla zdrowia, a chińska farmakopea zaleca jego użycie w celu poprawy funkcjonowania płuc, gardła i jelit.2,6

Właściwości zdrowotne.

Opierając się na dostępnych badaniach można stwierdzić, że największe korzyści z zastosowania ekstraktu z owocu mnicha odniosą osoby chore na cukrzycę II typu. Mogrosydy posiadają zerowy wpływ na poziom cukru we krwi oraz działają łagodząco na objawy oraz powikłania związane z tą chorobą XX wieku. Przyczyniają się do zmniejszenia glikacji7 , ograniczają nefropatię cukrzycową,  usprawniają metabolizm cukrów poprzez wpływ na kinazę AMPK 8 oraz zwiększają uwalnianie insuliny przez komórki beta trzustki. 9 Na tą ostatnią właściwość powinny uważać osoby cierpiące na insulinooporność.  U nich dodatkowa stymulacja tego narządu jest niepożądana.  Zerowy indeks glikemiczny to właściwość, którą docenią również osoby stosujące dietę ketogeniczną oraz niskowęglowodanową. Głównie dzięki modzie na tego typu sposób odżywiania, ekstrakty z owocu mnicha zyskują coraz większą popularność.

Z zalet ekstraktu z owocu mnicha skorzystają również wszyscy zmagający się z otyłością oraz szukający sposobów na utratę niechcianej tkanki tłuszczowej. Pozwala on cieszyć się słodkim smakiem bez dodatkowych kalorii oraz problemów żołądkowych, które wywołują niektóre popularne słodziki. Mogrosydy wpływają ograniczająco na tworzenie się tkanki tłuszczowej poprzez hamowanie enzymów przekształcających komórki macierzyste w komórki tłuszczowe.10 Dodatkowo dzięki właściwością antyoksydacyjnym redukują utlenianie cholesterolu przeciwdziałając tym samym miażdżycy. 11,12 U osób otyłych często stwierdza się tzw. zespół metaboliczny z którym wiąże się niealkoholowe stłuszczenie wątroby. Ekstrakt z owocu mnicha hamuje rozwojów tej choroby oraz działa ochronnie na wątrobę.13

Zmniejszenie wagi raka trzustki w zależności od przyjętej dawki. Źródło: www.nature.com/ articles/oncisis201719/figures/1

Mogrosyd V jest najczęściej badanym składnikiem owocu Buddy. Najciekawiej prezentują się jego właściwości antynowotworowe. W jednym z badań wykazał swoją skuteczności w  zwalczaniu komórek raka trzustki oraz w zapobieganiu ich namnażania.Dawka 30 mg/kg spowodowała zmniejszenie nowotworu o przeszło 70%.14 Inne badanie wykazało jego zdolność do hamowania rozwoju nowotworu skóry. 6

Właściwości prozdrowotne związków zawartych w owocu mnicha wykazują szerokie spektrum działania. Wspomagają leczenie urazów oraz zwłóknień płuc. 15,16  Działają hamująco na rozmnażanie się wirusa Epsteina – Barra, który według niektórych teorii jest jedną z przyczyn chorób autoimmunologicznych. 17  Przeciwdziałają powstawaniu próchnicy i chorób przyzębia poprzez ograniczenie rozwój bakterii z gatunku Streptococcus mutans i Porphyromonas gingivalis oraz drożdży Candida albicans. 18

Wady.

Niestety owoc Buddy posiada też kilka wad o których trzeba wspomnieć. Wymagająca uprawa, trudne przetwarzanie, ograniczony region występowania oraz mocno kontrolowana przez chińczyków produkcja i eksport powodują, że ostateczna cena jego ekstraktów jest wysoka. Dodatkowo na jego jak na razie niską popularność w Polsce wpływa brak unormowań prawnych w UE dotyczących jego użycia. Tutaj jesteśmy w tyle za Japonią, Nową Zelandią i USA gdzie od 2010 roku FDA uznało ekstrakt za pełnoprawny dodatek do żywności. Na dzień dzisiejszy ten zamiennik cukru dostępny jest wyłącznie w zagranicznych sklepach internetowych. Inaczej wygląda sprawa z suszonymi owocami. Je bez większych problemów dostaniemy w Polskich sklepach specjalistycznych.

Decydując się na ich zakup możemy wykorzystać je na dwa sposoby. Obydwa przetestowałem i jeśli macie jakieś inne pomysły na jego obróbkę to chętnie o nich przeczytam w komentarzach. Ja polecam przyrządzenie tradycyjnej herbaty lub zmielenie suchego owocu na drobny proszek.

Herbata.

Jej przygotowanie jest banalnie proste. Wystarczy rozgnieść owoc i podzielić na kawałki, które wrzucamy do około litra wolno gotującej się wody. Po ok. 30 minutach część miąższu rozpuści się w wodzie nadając jej słodkiego smaku i ciemno-brązowej barwy. Na jej powierzchni pozostaną pestki przypominające przerośnięte ziarna kukurydzy. Po ich odcedzeniu otrzymamy gotową herbatę, którą możemy pić ciepłą lub schłodzoną. Chińczycy piją ją najczęściej z dodatkiem suszonego longanu (krewny liczi) lub kwiatu chryzantemy.

Proszek.

W celu jego przygotowania musimy rozgnieść owoc i pozbyć się twardej skorupki. Suchy miąższ razem z pestkami mielimy w blenderze lub młynku do kawy. W ten sposób z jednej sztuki otrzymamy ok. 9 łyżeczek miału (50 ml), który słabo rozpuszcza się w wodzie tworząc na jej powierzchni osad. Dlatego też proszek najlepiej sprawdzi się jako zamiennik cukru w wypiekach, deserach lub potrawach wymagających słodyczy. Dla niektórych wadą może być specyficzny zapach przypominający orzeszki ziemne.

Coraz większe problemy z nadmiernym spożyciem cukru powodują wzrost zainteresowania jego zdrowymi zamiennikami. Ekstrakt z owocu mnicha jest ciekawą i godną uwagi alternatywą. Na zachodzie zyskuje coraz większą popularność głównie dzięki modzie na dietę ketogeniczną. Jest bardzo prawdopodobne, że w niedalekiej przyszłości stanie się równie popularny w naszym kraju dlatego stwierdziłem, że warto będzie przyjrzeć mu się bliżej.

Bibliografia:

  1. https://hort.purdue.edu/newcrop/articles/momordica%20swingle.html
  2. LI Chun , LIN Li-Mei , SUI Feng , Chemistry and pharmacology of Siraitia grosvenorii: A review, Chinese Journal of Natural Medicines 2014
  3. Min Zhang, Huihua Yang, Development of a process for separation of Mogroside V from Siraitia grosvenorii_by Macroporous Resins, Molecules 2011
  4. http://marininfo.org/Healthcare/Sweeteners_and_Glycemic_Index.htm
  5. https://patents.google.com/patent/US5411755
  6. Can Liu, Longhai Dai, Yueping Liu, Pharmacological activities of mogrosides, Future Medicinal Chemistry, 2017
  7. Liu HWang C, Antiglycation and antioxidant activities of mogroside extract from Siraitia grosvenorii(Swingle) fruits., J Food Sci Technol, 2018 May
  8. Chen XBZhuang JJ, Potential AMPK activators of cucurbitane triterpenoids from Siraitia grosvenorii Swingle, Bioorg Med Chem,2011 October
  9. Yao Xue Xue Bao, Zhou Y, Zheng Y ,Insulinsecretion_stimulating_effects_of_mogroside_V_and_fruit_extract_of_Luo_Han_Kuo_Siraitia grosvenori_Swingle_fruit_extract, 2009 November
  1. Harada NIshihara M ,Mogrol Derived from Siraitia grosvenorii Mogrosides Suppresses 3T3-L1 Adipocyte Differentiation by Reducing cAMP-Response Element-Binding Protein Phosphorylation and Increasing AMP-Activated Protein Kinase Phosphorylation, PLoS One, 2016 September
  2. Takeo EYoshida H, Sweet elements of Siraitia grosvenori inhibit oxidative modification of low-density lipoprotein. J Atheroscler Thromb.2002
  3. Chen WJWang J,The antioxidant activities of natural sweeteners, mogrosides, from fruits of Siraitia grosvenori. Int J Food Sci Nutr, 2007 November
  4. Xiaobing ZhangYunfei Song, Effects of Mogrosides on High-Fat-Diet-Induced Obesity and Nonalcoholic Fatty Liver Disease in Mice, Molecules,  2018 August
  5. Liu CDai LH, A natural food sweetener with anti-pancreatic cancer properties. Oncogenesis.2016 April
  6. Tao LYang J ,Mogroside IIIE, a Novel Anti-Fibrotic Compound, Reduces Pulmonary Fibrosis through Toll-Like Receptor 4 Pathways. ,J Pharmacol Exp Ther.2017
  7. Shi DZheng M, Protective effects and mechanisms of mogroside V on LPS-induced acute lung injury in mice. Pharm Biol.2014 June
  8. Ukiya M, Akihisa T, Inhibitory effects of cucurbitane glycosides and other triterpenoids from the fruit of Momordica grosvenori on epstein-barr virus early antigen induced by tumor promoter 12-O-tetradecanoylphorbol-13-acetate. J Agric Food Chem.2002 November
  9. A new antibacterial compound from Luo Han Kuo fruit extract (Siraitia grosvenori), J Asian Nat Prod Res.2009 August